Budowniczym otmuchowskiej świątyni a może i nawet projektantem był Jan Piotr Dobler, pochodzący z Wiednia. Na miejscu dzisiejszego kościoła stała średniowieczna budowla, którą znamy jedynie ze źródeł pisanych, które w 1261 roku wymieniają kościół Św. Mikołaja. Później patronami tego kościoła byli również Św. Stanisław i Św. Jadwiga.

W 1477 roku kościół został nadszarpnięty przez toczące się wojny i stracił rangę kolegiaty. W XV wieku go odbudowano, był on pokryty drewnianym dachem, posiadał wieżę i kaplicę: P. Marii i Męczenników z ołtarzem Św. Wawrzyńca, Wincentego i Krzysztofa. W 1650 roku odzyskał rangę kolegiaty. 17.05.1690 roku zburzono kościół, z powodu złego stanu technicznego budowli. 21.10.1691 roku odbyła się uroczystość wmurowania kamienia węgielnego.

Budowlę ukończono w niezwykle krótkim czasie, w przeciągu niecałych trzech lat.

Budowla składa się z czterech naw, poszerzonych jakby o współgrające z nią cztery pary kaplic z obu stron. Wnętrze kościoła ma typowy barokowy kształt. Upiększaniem wnętrza zajęli się trzej artyści: malarz polichromii Karol Dankwart, oraz rzeźbiarze Jan Józef Weiss oraz Jan Weinmann. Kościół parafialny ozdabiany był na przełomie 16934 roku przez osiem tygodni. Sześć scen medalionów środkowych to tematy z życia Jezusa. Po południowej stronie znajdują się legendy o Św. Mikołaju.

Zaś po północnej stronie sceny z życia Św. Franciszka Ksawerego. Trzy północne kaplice poświęcone są Marii.

Nowy kościół wymagał szybkiego wyposażenia w meble. Wykonano parę stall radzieckich, bogato zdobionych snycerką dekoracji akantowej. Innymi elementami zdobiącymi stelle są figurki aniołków i motywy roślinne. Wymienione stelle znajdują się obok prezbiterium oraz pod chórem muzycznym. W południowej arkadzie prezbiterium znajduje się loża - balkonik, zdobiona motywami akantu i herbem biskupa, których złocenia zestawione z ciemnym drewnem, podkreślają ich ostry rysunek.

Ołtarz główny to ołtarz o konstrukcji architektonicznej, z dwiema parami wielkich kolumn korynckich ze stiuku, dźwigających wydatny gzyms i przerwany przyczółek, z bocznymi rzeźbami aniołów adorujących, część ornamentalna bowiem należy do stylu regencji. W 1696 roku rozpoczęto budowę ołtarza. Oba bliźniacze ołtarze, podobnie jak ołtarz główny, są kompozycją w której parę korynckich kolumn na wysokich cokołach stanowią architektoniczne ujęcia dla obrazów.

Wyposażenie kościoła, polichromie i ołtarze z obrazami, sprzęty powstały na przełomie XVII- XVIII wieku. Skarbiec kościelny - srebrne i pozłacane naczynia liturgiczne- zachował przykłady rzemiosła artystycznego tej epoki stylowej i jeden z dwóch świeczników - żyrandoli tzw. pająk ośmioramienny z aniołem pochodzi z pierwszej połowy XVIII wieku (drugi neogotycki pochodzi z drugiej połowy XIX wieku).